Thời gian gần đây chúng ta nghe rất nhiều đến các thuật ngữ “chuyển đổi số”, “số hóa”, “ứng dụng công nghệ”…trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, mỗi nơi, mỗi thời điểm nhận thức vấn đề này vẫn còn nhiều khác biệt. Do đó, việc định hướng cho hoạt động chuyển đổi số được xác định là cần thiết. Vậy chuyển đổi số là gì? Chuyển đổi số là quá trình sử dụng dữ liệu và công nghệ số để thay đổi tổng thể và toàn diện cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất của cá nhân, tổ chức (The Gartner).
Hiện nay trên thế giới, việc ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đang trở thành xu hướng tất yếu, ngày càng phát triển mạnh mẽ. Tại Việt Nam, công nghệ đã từng bước được đưa vào ứng dụng bảo tồn di sản thông qua việc số hóa các di tích, di sản văn hóa phục vụ lưu trữ, tiếp cận quảng bá khắp nơi. Với các ứng dụng công nghệ tiên tiến trong hoạt động bảo tàng, tạo điều kiện cho thế hệ trẻ hiện nay có thể học hỏi, trau dồi thêm nhiều tri thức theo cách mới lạ, độc đáo nhưng không kém phần hấp dẫn.
Ngày 03/6/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 749/QĐ -TTg phê duyệt “Chương trình chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Chương trình đề ra 06 nhiệm vụ, giải pháp tạo nền móng cho chuyển đổi số gồm: chuyển đổi nhận thức; kiến tạo thể chế; phát triển hạ tầng số; phát triển nền tảng số; tạo lập niềm tin, bảo đảm an toàn, an ninh mạng; hợp tác quốc tế, nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo trong môi trường số.
Trong lĩnh vực văn hóa, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021, về việc phê duyệt chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030, đã xác định: đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, công nghệ gắn với chuyển đổi số trong các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật nhằm mở rộng khả năng tiếp cận, nâng cao nhận thức của người dân và cộng đồng. Đến ngày 02/12/2021, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục phê duyệt Chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 – 2030, đặt mục tiêu xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về di sản văn hóa trên nền tảng công nghệ số thống nhất, phục vụ công tác quản lý, nghiên cứu, bảo tồn, khai thác, quảng bá di sản, thúc đẩy du lịch bền vững. Qua đó, có thể thấy rõ sự quan tâm của của Chính phủ trong việc tạo hành lang chính sách thuận lợi cho hoạt động chuyển đổi số.
Công nghệ nền tảng số hóa gồm có 6 nhóm công nghệ:
- Số hóa Laser 3D hiện vật;
- Số hóa video&video 360 độ;
- Số hóa dữ liệu GIS;
- Số hóa không ảnh;
- Số hóa kiến trúc;
- Số hóa tư liệu – học liệu.
Ở Việt Nam, có một số địa phương đã áp dụng và thực hiện chuyển đổi số như: Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Nha Trang - Khánh Hòa, Thừa Thiên Huế, Thanh Hóa, Điện Biên, Lai Châu, …Trong đó, nhiều điểm đến đã ứng dụng công nghệ trong hoạt động trưng bày, tham quan online từ nhiều năm nay, như Hoàng thành Thăng Long đã cho ra mắt các tour du lịch về đêm; di tích Nhà tù Hỏa Lò có kênh phát thanh độc quyền trên nền tảng Spotify (ứng dụng nghe nhạc) và Apple Podcasts; Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ra mắt sản phẩm tour tham quan trực tuyến 3D; Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam cũng giới thiệu tour tham quan 360 độ, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh giới thiệu hiện vật trên nền tảng 3D; Văn Miếu Quốc Giám đón khách về đêm với công nghệ 3D Mapping; Đắk Lắk trải nghiệm Cỡi voi ở Bản Đôn bằng công nghệ thực tế ảo VR 360, …
Hội thảo chuyển đổi số trong lĩnh vực Di sản văn hóa và Du lịch tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Dương Minh Hạnh
Số hóa bảo tàng
Bảo tàng ảo tương tác 3D giúp người xem thông qua các thiết bị máy tính, máy tính bảng, thiết bị di động có thể tham quan, di chuyển, tìm hiểu thông tin trưng bày, hiện vật của bảo tàng một cách chi tiết nhất. Khi truy cập vào trang web của Bảo tàng, du khách có thể vừa ngắm các hiện vật trưng bày, vừa lắng nghe giọng thuyết minh truyền cảm của hướng dẫn viên ảo.
Những công nghệ này giúp khách tham quan tìm hiểu một cách kỹ càng và đầy thú vị về Bảo tàng, về di sản của địa phương trong môi trường "ảo mà như thật"; xây dựng những tour tham quan ảo 3D hấp dẫn. Tour tham quan ảo tích hợp toàn bộ nội dung số hóa, là cách tiếp cận mang đến cho người sử dụng có thể tìm hiểu, trải nghiệm toàn bộ không gian thực tế đã được số hóa 3D cũng như khám phá chiều sâu thông tin của từng khu vực.
Hệ thống tính năng cho phép người dùng tìm hiểu thông tin đa ngôn ngữ, thuyết minh tự động, tư liệu hình ảnh, tài liệu, video một cách đầy đủ.
Hệ thống đáp ứng đổi mới trong công tác quản lý của các địa phương với các tài nguyên trong lĩnh vực văn hóa, ứng dụng công nghệ thông tin điện tử hiện đại, đồng bộ, đáp ứng công tác bảo tồn, quản lý và phát huy các giá trị di sản văn hóa của các di tích, bảo tàng, di vật, cổ vật…trên địa bàn. Đặc biệt, trong bối cảnh đại dịch Covid-19, việc ứng dụng công nghệ số chính là cách khai phá không gian văn hóa truyền thống, mang một diện mạo hoàn toàn mới lạ đến với du khách.
Do đó, chuyển đổi số là xu thế tất yếu, là giải pháp quan trọng, cấp thiết, làm cơ sở để xây dựng và triển khai thực hiện các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương. Vì tầm quan trọng và ý nghĩa của chuyển đổi số, ngày 01/10/2022, được sự chấp thuận của Ủy ban nhân dân tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vĩnh Long phối hợp với Công ty Vietsoftpro, Tập đoàn Viettel tổ chức Hội thảo giới thiệu giải pháp công nghệ chuyển đổi số trong lĩnh vực di sản văn hóa và du lịch tỉnh Vĩnh Long. Trên cơ sở cuộc Hội thảo, sự đồng thuận, quan tâm chỉ đạo của lãnh đạo tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vĩnh Long sẽ tiến hành tham mưu xây dựng Đề án, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt và triển khai thực hiện trong thời gian tới.
Ông Phan Văn Giàu, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, khẳng định: “Chuyển đổi số là cầu nối đưa các di sản đang được trưng bày tại Bảo tàng và các di tích trên địa bàn tỉnh đến gần hơn với công chúng, đóng góp tích cực vào quá trình bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, đưa di sản văn hóa trở thành sản phẩm của du lịch, tạo đà phát triển kinh tế số của địa phương. Vĩnh Long từ nay đến năm 2025 sẽ đạt được những thành quả nhất định trong công tác chuyển đổi số./.
Dương Minh Hạnh